Αρχική / Πρόσωπα / Συνεντεύξεις / Δρ. Μάνος Βαγιάκης: «Ο ύπνος τώρα αρχίζει να μπαίνει στο παιχνίδι ως σοβαρή παράμετρος για την υγεία»

Δρ. Μάνος Βαγιάκης: «Ο ύπνος τώρα αρχίζει να μπαίνει στο παιχνίδι ως σοβαρή παράμετρος για την υγεία»

Αλήθεια, πόσοι από εμάς γνωρίζουμε ότι ο μη επαρκής ύπνος μπορεί να βλάψει το καρδιαγγειακό σύστημα ή να οδηγήσει σε παχυσαρκία; Πόσοι γυρίζουμε στο σπίτι εξαντλημένοι, αλλά παρόλα αυτά δεν καταφέρνουμε να κοιμηθούμε νωρίς; Μπορεί ο ύπνος μας να «δείξει» προβλήματα υγείας που ενδεχομένως να εμφανίσουμε στο μέλλον; Ο Δρ. Μάνος Βαγιάκης, Πνευμονολόγος – Υπνολόγος, Διευθυντής ΕΣΥ και Επιστημονικός Υπεύθυνος του Εργαστηρίου – Κέντρου Διαταραχών Ύπνου (Ε.Κε.Δ.Υ.) στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», δίνει απαντήσεις σε όλα μας τα ερωτήματα και εξηγεί πώς ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος μπορεί να μας κρατήσει υγιείς.

Συνέντευξη στη Μαρία Λυσάνδρου

_Πώς ορίζουμε τον καλό και ποιοτικό ύπνο;
Γενικά ως «καλό» ορίζουμε τον ύπνο, ο οποίος είναι επαρκής χρονικά. Δηλαδή, διαρκεί τουλάχιστον επτά ώρες το εικοσιτετράωρο – είτε είναι και οι επτά ώρες τη νύχτα, είτε οι περισσότερες τη νύχτα και λίγο το μεσημέρι.

_Αυτές οι επτά ώρες είναι απόλυτες ως χρόνος ή μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με τον άνθρωπο; Διότι υπάρχουν κάποιοι, για παράδειγμα, που λένε «εγώ με πέντε ώρες είμαι μια χαρά»…
Υπάρχει διακύμανση, αλλά γενικά θεωρείται ότι ο επαρκής ύπνος θα πρέπει να συμπληρώνει τουλάχιστον επτάωρο. Είναι και κάποιοι λίγοι άνθρωποι, οι οποίοι νιώθουν καλά και με λιγότερες ώρες ύπνου. Ωστόσο, όσο κατεβαίνουμε στις ώρες, η όλη κατάσταση αρχίζει να εμπίπτει στην κατηγορία του ανεπαρκούς ύπνου, με όλα τα δεινά που μπορεί αυτός να επιφέρει.
Τώρα, για να ορίσουμε και το ποιοτικό κομμάτι του ύπνου, αυτό σημαίνει ότι το άτομο κοιμάται σχετικά εύκολα, μέσα σε 10 – 15 λεπτά, δεν ξυπνάει πολλές φορές τη νύχτα και, όταν ξυπνάει, τον ξαναπαίρνει εύκολα ο ύπνος.

_Ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, και κυρίως στις Δυτικού τύπου κοινωνίες, παρουσιάζουν αξιοσημείωτη αύξηση οι διαταραχές ύπνου. Ποιες είναι οι κυριότερες διαταραχές που διαπιστώνονται και πού οφείλονται;
Υπάρχει το πολύ μεγάλο κομμάτι του ανεπαρκούς ύπνου, το οποίο αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα της κοινωνίας μας και της ανάπτυξης του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος. Όλοι πλέον δουλεύουν πολύ…
Ο άνθρωπος, ως ζώο, όταν πέφτει το σκοτάδι, είναι φτιαγμένος να πηγαίνει στη σπηλιά και να εκκρίνεται η μελατονίνη, δίνοντάς του το σύνθημα ότι πρέπει σιγά-σιγά να κοιμηθεί. Αυτό ίσχυε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Με τις σημερινές τεχνολογικές εξελίξεις, ξαφνικά έπεσαν πάνω στον άνθρωπο ο ηλεκτροφωτισμός (ιδιαίτερα ο φωτισμός LED που κάνει τη νύχτα μέρα), έπεσαν οι οθόνες (τηλεοράσεις, υπολογιστές, κινητά) και, αναγκαστικά, ο ύπνος του έχει επηρεαστεί σημαντικά.

_Ο ψυχολογικός παράγοντας δεν επηρεάζει εξίσου τον ύπνο; Το έντονο άγχος, ας πούμε…
Βέβαια! Το άγχος της καθημερινότητας, οι δύσκολες καταστάσεις, οι επαγγελματικές και κοινωνικές απαιτήσεις…

_Και ποια τα βασικότερα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει ο ανεπαρκής ύπνος;
Ο ύπνος είναι ένας βασικός βιολογικός πυλώνας του ανθρώπου. Ας το δούμε αλλιώς: Τι χρειάζεται ο άνθρωπος για να ζήσει; Τροφή, νερό και ύπνο. Χωρίς νερό μπορείς να ζήσεις πέντε με επτά μέρες. Χωρίς τροφή μπορείς να ζήσεις σαράντα μέρες. Χωρίς ύπνο, όμως, περίπου δύο εβδομάδες. Αυτό έχει διαπιστωθεί από πειράματα που έγιναν παλαιότερα σε ζώα.
Ο ύπνος, λοιπόν, είναι βασικό κομμάτι της βιολογίας γιατί, κατά τη διάρκειά του, γίνονται ένα σωρό λειτουργίες που αφορούν την αποκατάσταση του νευρικού συστήματος, το ανοσοποιητικό σύστημα, τη μνήμη και την ξεκούραση του μυϊκού συστήματος. Αν ο ύπνος είναι διαταραγμένος, εκτός από τη μειωμένη απόδοση στην εργασία, διάθεση και ποιότητα ζωής, οδηγούμαστε σε ένα σωρό επιπτώσεις, όπως η υπέρταση, ο διαβήτης και η παχυσαρκία.

_Πώς ακριβώς συνδέεται η παχυσαρκία με τον ανεπαρκή ύπνο;
Αυτή η επιδημία της παχυσαρκίας, η οποία παρατηρείται τα τελευταία πολλά χρόνια, συνδυάζεται με την «επιδημία» μείωσης των ωρών ύπνου. Στις ΗΠΑ, όπου υπάρχει τεράστιο πρόβλημα παχυσαρκίας, έχουν δει ότι, πριν πενήντα χρόνια, κοιμούνταν οχτώ ώρες κατά μέσο όρο, ενώ τώρα κοιμούνται έξι.
Πώς συνδέονται, τώρα, αυτά τα δύο: Αν κάποιος δεν έχει κοιμηθεί πολύ, την επόμενη μέρα ο οργανισμός του έχει μια αίσθηση πείνας και, μάλιστα, έχει την τάση να τρώει τροφές παχυντικές. Ο κουρασμένος και ξενυχτισμένος άνθρωπος νιώθει ότι πρέπει να φάει κάτι για να τον «κρατήσει», με αποτέλεσμα να τρώει τροφές με πολλά λιπαρά και πολλή ζάχαρη. Αυτός είναι, λοιπόν, ο μηχανισμός. Επομένως, ο άνθρωπος που θέλει να αδυνατίσει, είναι πολύ σημαντικό να κοιμάται επαρκώς.

_Θεωρείτε ότι, στη χώρα μας, είμαστε –στοιχειωδώς, έστω– ενημερωμένοι σχετικά με τη μεγάλη σημασία του ύπνου για τη συνολική μας υγεία;
Καθόλου ενημερωμένοι δεν είμαστε! Και πρέπει να ενημερωθούμε!
Ο ύπνος τώρα αρχίζει να μπαίνει στο παιχνίδι ως σοβαρή παράμετρος για την υγεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι, τα τελευταία χρόνια, πολλοί χρησιμοποιούν αυτή την εφαρμογή που υπάρχει στα έξυπνα κινητά και τα ρολόγια, η οποία καταγράφει το είδος του ύπνου – ύπνος βαθύς, ελαφρύς, ύπνος REM (από το Rapid Eye Movements, διότι τα μάτια κινούνται γρήγορα κάτω από τα κλειστά βλέφαρα). Άρχισαν οι άνθρωποι να μαθαίνουν έννοιες που παλαιότερα δεν ήταν ευρέως γνωστές.
Παλαιότερα υπήρχε η εντύπωση ότι ο ύπνος είναι χαμένος χρόνος και ότι οι εργατικοί άνθρωποι πρέπει να κοιμούνται λίγο. Πίστευαν ότι πολύ κοιμούνταν μόνο οι τεμπέληδες και οι υπναράδες. Στην πραγματικότητα, ισχύει ακριβώς το αντίθετο: Προϋπόθεση για τη λειτουργικότητα, τη δημιουργικότητα και την υψηλή αποδοτικότητα είναι να έχεις κοιμηθεί καλά.

_Στην ιστοσελίδα του Κέντρου Ύπνου του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», διάβασα ότι, μελετώντας τον ύπνο κάποιου, μπορείτε να προβλέψετε και ασθένειες που ενδεχομένως να εκδηλώσει στο μέλλον. Πώς ακριβώς γίνεται αυτό;
Το Εργαστήριο Ύπνου είναι ένας χώρος, στον οποίο το άτομο κοιμάται μόνο του, σε ένα μονόκλινο δωμάτιο. Εμείς τον συνδέουμε με αισθητήρες, οι οποίοι μέσω καλωδιώσεων κατευθύνονται σε έναν άλλο χώρο, όπου γίνεται η παρακολούθηση μέσω οθόνης του υπολογιστή.
Εκεί, λοιπόν, καταγράφουμε τις διάφορες λειτουργίες του οργανισμού κατά τη διάρκεια του ύπνου – τη λειτουργία της αναπνοής, την οξυγόνωση, τη λειτουργία της καρδιάς, το εγκεφαλογράφημα, το μυογράφημα, την κίνηση της κοιλιάς και του θώρακα, και διάφορες άλλες παραμέτρους. Έτσι, συλλέγουμε πληροφορίες για το πώς λειτουργεί ο οργανισμός του κάθε ανθρώπου την ώρα που κοιμάται, γι’ αυτό και μπορούμε να δούμε αν κάτι δουλεύει προβληματικά.
Κυρίως ανιχνεύουμε προβλήματα της αναπνοής. Αν έχεις, όμως, αναπνευστικά προβλήματα στον ύπνο (π.χ. άπνοιες ή βαρύ ροχαλητό), αυτά σταδιακά σε οδηγούν σε μια σειρά παθήσεων. Πολύ συχνά μπορεί να δημιουργήσουν και συμπτώματα υπνηλίας και κούρασης κατά τη διάρκεια της ημέρας, ακριβώς επειδή ο ύπνος είναι κακής ποιότητας λόγω κακής αναπνοής.

_Σε τι άλλα προβλήματα μπορεί να οδηγήσει ένας κακός ύπνος;
Ο κακός ύπνος είναι συνδεδεμένος και με ατυχήματα, αυτό είναι γνωστό. Όποιος δεν έχει κοιμηθεί καλά, την επόμενη μέρα νυστάζει, μπορεί να τον πάρει ο ύπνος στο τιμόνι και να τρακάρει.
Ένα μόνο θα σας πω: Όταν κανείς πηγαίνει με 120 χιλιόμετρα την ώρα και κλείσουν τα μάτια του για τρία δευτερόλεπτα, μπορεί να διανύσει εκατό μέτρα χωρίς να έχει αίσθηση τού τι γίνεται, άρα δεν θα πατήσει και φρένο. Γι’ αυτό και έχει διαπιστωθεί ότι τα ατυχήματα που οφείλονται σε υπνηλία είναι πολύ σοβαρά και συχνά είναι θανατηφόρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 27% των θανατηφόρων τροχαίων οφείλονται στον ύπνο στο τιμόνι.
Όσοι έχουν υπνική άπνοια, η οποία είναι μια συχνή πάθηση που προκαλεί υπνηλία, έχουν ως 12 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να κάνουν ατυχήματα. Γι’ αυτό και υπάρχει σχετική πρόβλεψη στον κανονισμό για την οδήγηση. Στα στοιχεία που ελέγχουν οι γιατροί σχετικά με τους υποψήφιους οδηγούς, υπάρχει ειδικό ερωτηματολόγιο για την άπνοια.
Και δεν είναι μόνο τα ατυχήματα στον δρόμο. Η υπνηλία οδηγεί συχνά και σε εργατικά ατυχήματα. Αν το πάμε λίγο πιο μακριά, αν ο άνθρωπος δεν κοιμάται καλά, έχει υπνηλία στην εργασία του, κατά τις κοινωνικές του συναναστροφές, στο θέατρο, στο σινεμά… Οπότε, ταλαιπωρείται. Επηρεάζεται σημαντικά και η κοινωνική του ζωή.
Αλλά όλα αυτά είναι διορθώσιμα, αυτό είναι το σημαντικό. Αλλάζει η ζωή των ανθρώπων, αν έρθουν για μια μελέτη ύπνου και αντιμετωπίσουν την άπνοιά τους.

_Μου μιλάτε κυρίως για την υπνική άπνοια, αλλά ξέρω ότι στο Εργαστήριο Ύπνου μελετάτε και άλλες διαταραχές…
Μελετάμε πολλά. Στο Εργαστήριο μελετάμε και τις λεγόμενες «κινητικές διαταραχές». Μια γνωστή περίπτωση είναι η κατάσταση, κατά την οποία βλέπουμε όνειρα και κλωτσάμε ή τινάζουμε τα χέρια μας. Κανονικά, όταν βλέπουμε όνειρα δεν κινούμαστε, το καταλαβαίνουμε κι εμείς οι ίδιοι: Μας κυνηγάει στο όνειρο ένας σκύλος, για παράδειγμα, αλλά δεν μπορούμε να κουνηθούμε. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό γιατί, αν δεν υπήρχε, θα χτυπούσαμε τον διπλανό μας ή θα αυτο-τραυματιζόμασταν. Σε μερικούς ανθρώπους, όμως, για παθολογικούς λόγους δεν γίνεται αυτό. Ως αποτέλεσμα, αντιδρούν στα όνειρά τους και έχουν ανώμαλη κινητικότητα.
Υπάρχουν πολλών ειδών κινητικές διαταραχές στον ύπνο. Μία άλλη είναι η υπνοβασία, τα τινάγματα των ποδιών και το τρίξιμο των δοντιών. Όλα αυτά μπορούν να εντοπιστούν, και οι άνθρωποι να βοηθηθούν με τις μελέτες ύπνου.


Αλλάζει η ζωή των ανθρώπων, αν έρθουν για µια µελέτη ύπνου και αντιµετωπίσουν την άπνοιά τους.


_Μεταξύ άλλων, μελετάτε και το ροχαλητό, το οποίο ταλαιπωρεί πολύ κόσμο…
Το ροχαλητό μάς ενδιαφέρει, γιατί αποτελεί αρχή διαταραχής της αναπνοής. Τι γίνεται στο ροχαλητό: στενεύει ο φάρυγγας και δεν περνάει εύκολα ο αέρας. Ως αποτέλεσμα, όταν περνάει δύσκολα ο αέρας, ο φάρυγγας δονείται παράγοντας ήχο. Αυτός ο ήχος είναι το ροχαλητό. Όταν, σε επόμενο στάδιο, ο φάρυγγας κλείσει τελείως, γίνεται άπνοια.
Η άπνοια μπορεί να κρατήσει, από 10 δευτερόλεπτα, έως πάνω από ένα λεπτό. Όταν η κοπεί η αναπνοή, τότε πέφτει το οξυγόνο και ανεβαίνει το διοξείδιο του άνθρακα στο αίμα. Όταν γίνεται αυτό, ο οργανισμός με κάποιους αισθητήρες που έχει, στέλνει σήμα στον εγκέφαλο ότι «κάτι κακό γίνεται εδώ». Ο εγκέφαλος το αντιλαμβάνεται αυτό μέσα στον ύπνο και δίνει ειδικά σήματα για να ανοίξει ο φάρυγγας και να πάρουμε αέρα. Μετά από λίγο, η άπνοια μπορεί να ξαναγίνει.
Αν, λοιπόν, αυτό το πράγμα γίνεται όλη τη νύχτα, δημιουργεί τεράστιο φορτίο στον εγκέφαλο και δεν του επιτρέπει να ξεκουραστεί. Γι’ αυτό και, την επόμενη μέρα, ο άνθρωπος είναι νυσταγμένος και δεν μπορεί να συγκεντρωθεί. Επίσης, είναι τρομερό στρες για τον οργανισμό το να συμβαίνει αυτό κάθε τόσο, να κάνεις υποξαιμίες και υπερκαπνίες.
Η υπνική άπνοια είναι πολύ συχνή. Υπολογίζεται ότι υπάρχει σε ένα 15-20% των ενηλίκων. Και είναι και «ύπουλη», γιατί σε κάποιους ανθρώπους δεν κάνει συμπτώματα. Αν δεν έχεις δίπλα σου έναν άνθρωπο για να το παρατηρήσει την ώρα που κοιμάσαι, μπορεί να το πάρεις χαμπάρι πολύ αργά, όταν θα σου έχει κάνει ήδη ζημιά.

_Προφανώς, πολύς κόσμος ροχαλίζει ή μπορεί να του κόβεται στιγμιαία η αναπνοή στον ύπνο. Ποιο είναι, όμως, το «καμπανάκι» που θα πρέπει να θορυβήσει κάποιον ότι αυτό είναι σοβαρό, ώστε να απευθυνθεί σε έναν ειδικό;
Το πιο χαρακτηριστικό είναι η αίσθηση της κούρασης όταν ξυπνάει το πρωί και η υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Υπάρχουν, όμως, και άλλα συμπτώματα: οι πρωινοί πονοκέφαλοι, οι πολλές αφυπνίσεις κατά τη διάρκεια της νύχτας για να πάει στην τουαλέτα ή το ξύπνημα με το αίσθημα της ασφυξίας (το οποίο, βέβαια, περνάει γρήγορα). Όλα αυτά είναι «καμπανάκια».
Και ένα μεγάλο «καμπανάκι», βέβαια, είναι όταν του πει ο άνθρωπος που κοιμάται δίπλα του «Δεν κοιμάσαι καλά, ακούω πολύ συχνά να κόβεται η αναπνοή σου». Αυτό μπορεί να είναι πολύ σημαντική βοήθεια. Όσοι παρουσιάζουν τέτοια συμπτώματα χρειάζονται μελέτη ύπνου για να δούμε πόσο συχνές είναι αυτές οι άπνοιες. Γιατί, αν είναι πολλές οι άπνοιες, πρέπει πλέον να ληφθούν κάποια μέτρα.

_Παρατηρείτε διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών στη συχνότητα εμφάνισης αυτών των διαταραχών;
Ναι, βέβαια… Η υπνική άπνοια είναι τρεις φορές πιο συχνή στους άνδρες, από ό,τι στις γυναίκες. Αντίθετα, η αϋπνία είναι πιο συχνή στις γυναίκες.

_Και τι γίνεται με το φαινόμενο της μείωσης των ωρών του ύπνου στις μεγαλύτερες ηλικίες;
Μεγαλώνοντας ο άνθρωπος, ο ύπνος του χαλάει, δεν έχει τον συνεχή ύπνο που είχε ως εικοσάρης ή τριαντάρης. Ο μεγάλος άνθρωπος θα κοιμηθεί δύο ώρες, θα ξυπνήσει για κανένα εικοσάλεπτο, θα ξανακοιμηθεί άλλη μία ώρα… Γενικώς έχει ένα ύπνο με διαταραγμένη «αρχιτεκτονική». Αυτά είναι φαινόμενα που έχουν βιολογικό υπόστρωμα, γι’ αυτό και θα έλεγα ότι είναι σχεδόν φυσιολογικά. Όποιος είναι μεγάλος κι εξακολουθεί να έχει έναν ωραίο και συνεχόμενο ύπνο, είναι από τους λίγους και τυχερούς…

_Τι μπορεί να κάνει κάποιος, προκειμένου να έχει ένα καλό και ποιοτικό ύπνο; Δώστε μας μερικές συμβουλές.
Δεν θα πρέπει να «τραβάει» το πρόγραμμά του μέχρι πολύ αργά. Επιπλέον, από μία ώρα και ύστερα, πρέπει να χαλαρώνει – να απομακρύνεται από τις μπλε οθόνες, υπολογιστές, κινητά και τηλεόραση.
Πρέπει, ακόμα, να αποφεύγει να γυμνάζεται το βράδυ, γιατί έτσι γεμίζει αδρεναλίνη και θα βρίσκεται σε υπερένταση.
Θα πρέπει να βάζει το ξυπνητήρι για να πηγαίνει να κοιμηθεί, για να κοιμάται σταθερά μία λογική ώρα. Ο άνθρωπος έχει ένα βιολογικό ρολόι μέσα του. Αν εσύ προσπαθείς να το «ακυρώσεις», δεν θα κοιμηθείς ποτέ επαρκώς.
Επίσης, να αποφεύγει τους καφέδες το απόγευμα, γιατί η δράση τους μπορεί να κρατήσει για ώρες. Όσοι έχουν προβλήματα αυπνίας, θα έλεγα να μην πίνουν καφέ ή να περιορίζονται στον πρωινό καφέ. Ας έχουμε στο μυαλό μας ότι ούτε ο ντεκαφεϊνέ είναι πλήρως απαλλαγμένος καφεΐνης – την περιέχει γύρω στο 10%, κάποτε και 15%, ίσως και λίγο παραπάνω.
Καφεΐνη περιέχει και το τσάι, και τα αναψυκτικά τύπου κόλα, αλλά και τα ενεργειακά-τονωτικά ποτά. Οπότε, καλό είναι να τα αποφεύγουμε από μία ώρα της ημέρας και μετά. Επιπλέον, ούτε το πολύ φαΐ αργά το βράδυ βοηθάει στον ύπνο.
Η κατανάλωση αλκοόλ πριν τον ύπνο καλό είναι να αποφεύγεται. Το οινόπνευμα μπορεί μεν να σε κάνει να νυστάζεις, ωστόσο καταστρέφει την «αρχιτεκτονική» του ύπνου. Το στάδιο REM του ύπνου, κατά το οποίο κινούνται πολύ γρήγορα τα μάτια και βλέπουμε τα όνειρα, το καταστρέφει το αλκοόλ.
Εδώ έχει ενδιαφέρον να σας πω ότι το REM είναι ένα στάδιο ύπνου, κατά το οποίο οι άνδρες έχουν και έντονη στύση, παρόλο που το ανθρώπινο σώμα είναι παράλυτο εκείνη τη στιγμή. Και ακριβώς αυτό το φαινόμενο βοηθάει να ξεχωρίσουμε αν μια στυτική δυσλειτουργία είναι οργανική ή ψυχογενής: Αν ένας άνδρας παρουσιάζει στυτική δυσλειτουργία, αλλά στη διάρκεια του ύπνου του έχει κανονική στύση, αυτό σημαίνει ότι το πρόβλημά του είναι ψυχολογικό.

_Και πώς μπορεί κανείς να επισκεφθεί το Εργαστήριο Μελέτης Ύπνου, αν το θελήσει;
Στο Εργαστήριο Μελέτης Ύπνου του Νοσοκομείου «Ο Ευαγγελισμός» μπορεί να έρθει κάποιος καλώντας στο 1535, τον αριθμό που χρησιμοποιείται για τα ραντεβού στα δημόσια νοσοκομεία. Θα ζητήσει πρωινό ραντεβού στο Ιατρείο Μελέτης Ύπνου. Ο πενταψήφιος κωδικός του ιατρείου για μία πρώτη εξέταση είναι το 05869.
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συνεργάτες μου, γιατρούς, τεχνικούς ύπνου, τη νοσηλεύτριά μας και τη γραμματέα του Τμήματος. Η εξυπηρέτηση των εξεταζόμενων είναι αποτέλεσμα ομαδικής δουλειάς.

Μάθετε περισσότερα στο: www.meletiypnou.gr

Check Also

Ετοιμάζοντας τη “Wikipedia” της Υγείας | Έρχεται το «Αλφαβητάρι» της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας

Το «Αλφαβητάρι της Υγείας» της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας έρχεται να καλύψει τα κενά που, ομολογουμένως, …