Μωβ Μέδουσες: Πώς αντιμετωπίζουμε τα… πελαγίσια τσιμπήματα

Η εμφάνιση των μωβ μεδουσών στις ελληνικές θάλασσες ήρθε να μας αναστατώσει φέτος το καλοκαίρι, αφαιρώντας μας λίγη από την ξεγνοιασιά του καλοκαιρινού μπάνιου στις ηλιόλουστες παραλίες της χώρας. Οι επιπτώσεις του τσιμπήματος της μέδουσας σε ορισμένους ανθρώπους μπορεί να είναι σοβαρές ή και απειλητικές για τη ζωή, καθώς ένα τέτοιο τσίμπημα μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε καρδιακά ή αναπνευστικά προβλήματα, αλλά και σε αναφυλακτικό σοκ. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές τα συμπτώματα είναι ηπιότερα.

Η σοβαρότητα της αντίδρασης του οργανισμού εξαρτάται από διάφορους παράγοντες – από τον τύπο και το μέγεθος των μεδουσών, την ηλικία, το μέγεθος και την υγεία του θύματος, την ευαισθησία του και τον χρόνο έκθεσης στο τσίμπημα.

Στη χώρα μας, την τελευταία δεκαετία και πλέον, υπάρχει αύξηση του πληθυσμού των μεδουσών, η παρουσία των οποίων στις ακτές του Κορινθιακού, του Ευβοϊκού και του Πατραϊκού κυρίως Κόλπου, υποχρεώνει του κολυμβητές και λάτρεις των θαλάσσιων σπορ να απέχουν απ’ αυτές τις δραστηριότητες. Ιδιαίτερα φέτος, τέτοιες μέδουσες έχουν παρατηρηθεί και στις παραλίες της Αττικής, ενώ φαίνεται ότι ταλαιπωρούν λουόμενους και σε πολλά νησιά του Αιγαίου, αλλά και του Ιονίου.

Όπως εξηγεί ο ενδοκρινολόγος κ. Παναγιώτης Ντάβος, «oι μέδουσες έχουν πολύπλοκους μηχανισμούς τσιμπήματος. Ένα πλοκάμι τους έχει πολυάριθμες συστάδες δηκτικών κυττάρων, κάθε μια από τις οποίες αποτελείται από εκατοντάδες δηκτικά κύτταρα. Κάθε δηκτικό κύτταρο περιέχει μία πυκνή κάψουλα εντός της οποίας είναι μια πολύ διπλωμένη βελόνα. Όταν η μέδουσα τσιμπάει, η βελόνα απελευθερώνεται, διοχετεύοντας δηλητήριο στο θύμα. Πάνω από 2.000 βελόνες καλύπτουν ένα τετραγωνικό χιλιοστό (πάνω από ένα εκατομμύριο ανά τετραγωνική ίντσα) ανθρωπίνου δέρματος, κατά τη διάρκεια επαφής με ένα πλοκάμι. Κατά την επαφή, ενεργοποιούνται τα δηκτικά κύτταρα και μια υδροστατική, ρευστή, πίεση 200 ατμοσφαιρών αναπτύσσεται εντός της κάψουλας, ακριβώς πριν από την πράξη του τσιμπήματος. Η κάψουλα, λόγω αυτής της πίεσης, αναγκάζεται ν’ απελευθερώσει το κεντρί με ταχύτητα που φθάνει μέχρι και 5.000.000 G.»

Όλα τα είδη των μεδουσών μπορεί να έχουν τον ίδιο μηχανισμό τσιμπήματος, αλλά οι επιπτώσεις του στον άνθρωπο δεν είναι ίδιες, ούτε και χρήζουν της ίδιας αντιμετώπισης. Για παράδειγμα, οι Chiropsalmus quadrumanus προκαλούν έντονο πόνο, ερυθρότητα και οίδημα στο σημείο της επαφής. Αυτή η μέδουσα θεωρείται επικίνδυνη για τον άνθρωπο ή ακόμα και απειλητική για τη ζωή των παιδιών.

Οι επικίνδυνες μέδουσες Pelagia noctiluca, η παρουσία των οποίων έχει τρομοκρατήσει φέτος ολόκληρη τη χώρα, είναι χρώματος μωβ, πορφυρού ή κοκκινωπού και η μέση διάμετρός τους είναι περίπου 6 εκατοστά. Σε περίπτωση επαφής με αυτό το είδος μέδουσας, το πλύσιμο με θαλασσινό νερό, η εφαρμογή ενός μείγματος 50-50% μαγειρικής σόδας και θαλασσινού νερού, η απομάκρυνση με μια πλαστική κάρτα των εναπομεινάντων πλοκαμιών και η εφαρμογή παγωμένων επιθεμάτων αποτελούν σημαντικές πρώτες βοήθειες.

Τι είναι η μωβ μέδουσα

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο ΕΟΔΥ, μωβ μέδουσα ή τσούχτρα (επιστημονική ονομασία: Pelagia noctiluca) είναι μέδουσα της οικογένειας «Πελαγίδες», και το μόνο αναγνωρισμένο επί του παρόντος είδος στο γένος της. Η επιστημονική ονομασία προέρχεται από τα Ελληνικά, «πελαγία» σημαίνει «θαλασσινή», και στα Λατινικά «noctiluca» είναι η συνδυαστική μορφή του nox «νύχτα» και lux σημαίνει φως· επομένως, η Pelagia noctiluca μπορεί να περιγραφεί ως ένας θαλάσσιος οργανισμός με την ικανότητα να λάμπει στο σκοτάδι (βιοφωταύγεια).

Απαντάται παγκοσμίως σε τροπικές και θερμές εύκρατες θάλασσες. Πρόκειται για ένα αρκετά μικρό και ποικιλόχρωμο είδος, ενώ τόσο τα πλοκάμια του, όσο και η καμπάνα (ασυνήθιστο στις μέδουσες) καλύπτονται από κεντριά.

Τα περιστατικά τσιμπήματος είναι κοινά, επώδυνα και τα συμπτώματα μπορεί να επιμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά γενικά δεν είναι επικίνδυνα. Καθώς έχουν καταγραφεί σμήνη Pelagia noctiluca που εξαφανίζουν ολόκληρα ιχθυοτροφεία, το συγκεκριμένο είδος έχει γίνει ένα από τα πιο μελετημένα.

Τα συμπτώματα

Οι νηματοκύστες παράγουν στο ανθρώπινο δέρμα ερύθημα, πρήξιμο, κάψιμο, όπως και μερικές φορές σοβαρές δερμονεκρωτικές, καρδιο- και νευροτοξικές επιδράσεις, οι οποίες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες σε ευαίσθητα άτομα.

Τα συμπτώματα μετά από επαφή – τσίμπημα από την μέδουσα μπορεί να είναι πόνος σαν κάψιμο, πολλές φορές έντονο κοκκίνισμα του δέρματος και, σε μερικές περιπτώσεις, εμφάνιση σε μέρος του δέρματος το αποτύπωμα της μέδουσας, ναυτία, πτώση πίεσης, ταχυκαρδία, κεφαλαλγία, εμετός, διάρροια, σπασμός των βρόγχων και δύσπνοια.

Στη σπανιότερη περίπτωση εμφάνισης συστηματικών συμπτωμάτων, όπως υπόταση, βρόγχος φωνής, εισπνευστικός συριγμός, γενικευμένο αγγειοοίδημα – εκτεταμένο κνιδωτικό εξάνθημα, διαταραχές επιπέδου επικοινωνίας και συνείδησης ή και έμετος, είναι επιβεβλημένη η άμεση διακομιδή του ασθενούς στο νοσοκομείο. 

Τι κάνουμε σε περίπτωση τσιμπήματος

Σύμφωνα με τις οδηγίες του ΕΟΔΥ, σε περίπτωση τσιμπήματος:

• Απομακρύνετε τα τυχόν κολλημένα στο σώμα σας πλοκάμια. Όχι όμως με γυμνά χέρια, διότι αυτό θα οδηγήσει σε κόλλημα των πλοκαμιών στα χέρια και μεταφορά του ερεθισμού εκεί.
• Ξεπλύνετε την περιοχή του τσιμπήματος με άφθονο θαλασσινό νερό. Αν δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος, γεμίστε τη χούφτα σας με άμμο και τρίψτε το σημείο του σώματος που είναι κολλημένα τα πλοκάμια της τσούχτρας.
• Μη χρησιμοποιείτε γλυκό νερό, διότι μπορεί να ενεργοποιήσει κεντριά που έχουν μείνει στο δέρμα.
• Τοποθετήστε στο σημείο του τσιμπήματος πάγο ή κρύες κομπρέσες. Αυτό περιορίζει τα τοπικά φαινόμενα από το δέρμα.
• Αλείψτε την πάσχουσα περιοχή με κορτιζονούχο κρέμα. Περιορίζει την τοπική φλεγμονώδη αντίδραση και ανακουφίζει γρήγορα από το τσούξιμο και την φαγούρα.
• Πάρτε κάποιο χάπι αντι-ισταμινικό. Με τα αντι-ισταμινικά αντιμετωπίζονται συστηματικότερα συμπτώματα όπως ο κνησμός. Η ανάγκη για φάρμακα τέτοιου είδους είναι μεγαλύτερη, όσο μεγαλύτερη είναι η έκταση του προσβληθέντος δέρματος.
• Αν τα συμπτώματα είναι έντονα και, κυρίως, αν δεν υποχωρούν μετά την εφαρμογή των τοπικών μέτρων, μπορεί να χρειαστεί ένεση κορτιζόνης. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει οπωσδήποτε να πάτε στο νοσοκομείο ή να επισκεφθείτε κάποιο Κέντρο Υγείας.

Περί τσιμπημάτων

Ωστόσο, το καλοκαίρι δεν μας τσιμπούν μόνο… μωβ μέδουσες. Γενικώς, υπάρχει μια ποικιλία.

Αν το τσίμπημα είναι από μέλισσα ή σφήκα, θα δείτε το κεντρί, το οποίο πρέπει να αφαιρέσετε με ένα τσιμπιδάκι ή μια καρφίτσα που θα έχετε «κάψει» πριν. Προσέξτε μόνο να μην το πιέσετε, γιατί θα μπει πιο μέσα και θα απελευθερώσει περισσότερο δηλητήριο στην πληγή, μεγαλώνοντας τον πόνο. Για να ανακουφιστείτε από τη φαγούρα και το κάψιμο, τοποθετήστε κρύες κομπρέσες, πάγο τυλιγμένο σε πετσέτα ή οτιδήποτε έχετε παγωμένο (ακόμα και ένα κουτάκι αναψυκτικού) πάνω στο τσίμπημα. Κρέμα κορτιζόνης, επίσης, βοηθάει πολύ.

Αν το τσίμπημα προέρχεται από αχινό, συνήθως προκαλεί έντονο πόνο, κοκκινίλα και πρήξιμο, το οποίο υποχωρεί συνήθως μέσα σε μια μέρα. Πρέπει να βγάλετε όσα περισσότερα αγκάθια μπορείτε με ένα καθαρό τσιμπιδάκι. Αρχίστε καθαρίζοντας την περιοχή με λίγο ζεστό νερό ή με αντισηπτικό, εφαρμόζοντας μετά κρέμα κορτιζόνης. Αν μείνουν κάποια αγκάθια, μην ανησυχείτε. Θα φύγουν σιγά-σιγά μόνα τους. Αν τα αγκάθια είναι πολλά ή τα συμπτώματα πιο σοβαρά, απευθυνθείτε σε νοσοκομείο.

Σε όλα τα τσιμπήματα, όμως, χρειάζεται προσοχή. Αν παρουσιαστεί δυσκολία στην αναπνοή, πρήξιμο ή κάποιο άλλο σύμπτωμα αλλεργίας, απευθυνθείτε σε γιατρό ή πηγαίνετε στο νοσοκομείο, αφού πρώτα πιείτε ένα χάπι κορτιζόνης και ένα αντι-ισταμινικό.