Όταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ νόσησε με COVID-19, οι γιατροί του έδωσαν μια σειρά από φάρμακα, μερικά αποδεδειγμένα αποτελεσματικά (όπως η δεξαμεθαζόνη) και άλλα πειραματικά. Ο ίδιος έδειξε ενθουσιασμό για ένα από αυτά: ένα κοκτέιλ αντισωμάτων έναντι του κορoνοϊού.
Ωστόσο, αν και το κοκτέιλ αντισωμάτων έχει δείξει θετικά αποτελέσματα σε μικρές, πρώιμες μελέτες σε άτομα με ήπια συμπτώματα COVID-19, οι μεγάλες κλινικές δοκιμές για την αξιολόγηση του δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. Εντωμεταξύ, οι ερευνητές σχεδιάζουν ήδη πιο προηγμένες θεραπείες αντισωμάτων που θα μπορούσαν να είναι φθηνότερες, ευκολότερες στην παραγωγή και πιο αποτελεσματικές. Στην πραγματικότητα, αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι ένα αντίσωμα τόσο εκπληκτικά ισχυρό, ώστε να χρειαζόταν μόνο μια ελάχιστη ποσότητα για να μπορούν να το λάβουν όλοι στο σπίτι, στο νοσοκομείο, στο σχολείο, ή σε ένα εργοστάσιο όπου θα έχουν εμφανιστεί πολλαπλά κρούσματα, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις συρροής κρουσμάτων.
Σύμφωνα με τους καθηγητές της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ Ευστάθιο Καστρίτη και Θάνο Δημόπουλο (Πρύτανη ΕΚΠΑ), τα αντισώματα αποτελούν βασικό συστατικό της φυσικής ανοσολογικής απόκρισης του του οργανισμού στο SARS-CoV-2 και οι ερευνητές αγωνίζονται να αναπτύξουν θεραπείες που να αξιοποιούν την ικανότητα των αντισωμάτων να συνδέονται άμεσα με τις πρωτεΐνες του ιού και να αναστέλλουν την αναπαραγωγή του. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι με τη χρήση πλάσματος από το αίμα ασθενών που αναρρώνουν από το COVID-19, ώστε να μεταφερθούν σε κάποιον άλλον ασθενή τα αντισώματα που έχουν ήδη αναπτύξει κατά τη διάρκεια της νόσησής τους, τα οποία αποδείχθηκαν αποτελεσματικά έναντι του ιού.
Ένας άλλος τρόπος χρήσης των αντισωμάτων είναι η παρασκευή τους στο εργαστήριο και η μαζική παραγωγή ειδικών αντισωμάτων κατά του ιού, που θα μπορούσαν να συμπληρώσουν την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού. Αυτή η προσέγγιση έχει αποδειχθεί επιτυχής έναντι άλλων ασθενειών: στις 14 Οκτωβρίου, η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε ένα κοκτέιλ τριών ειδικών αντισωμάτων ως θεραπεία κατά του ιού του Έμπολα, αφού αποδείχθηκε ότι μειώνει τους θανάτους από τον ιό στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Σε πρώτη φάση, φαίνεται ότι τέτοιες θεραπείες με αντισώματα θα μπορούσαν να σταματήσουν την ήπια COVID-19 από το να εξελιχθεί σε σοβαρή. Υπάρχει λιγότερη αισιοδοξία ότι οι θεραπείες αυτές θα μπορέσουν να αλλάξουν την έκβαση της νόσου σε σοβαρές περιπτώσεις COVID-19: σε αυτές τις περιπτώσεις, η βλάβη προκαλείται όχι μόνο από τον ιό, αλλά και από την υπερβολική ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού σε αυτόν.
Τουλάχιστον δέκα αντισώματα έναντι της COVID-19 δοκιμάζονται σε κλινικές δοκιμές και πολλά ακόμη βρίσκονται υπό ανάπτυξη. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν πόσο καλά αυτά τα αντισώματα συνδέονται με τις πρωτεΐνες του ιού SARS-CoV-2, πολλά από αυτά τα υποψήφια φάρμακα είναι πιθανό να προσφέρουν κάποιο όφελος σε άτομα με COVID-19. Φαίνεται, λοιπόν, ότι μπορεί να υπάρχουν διαφορές ως προς τον βαθμό, αλλά τα περισσότερα από αυτά τα αντισώματα θα μπορούσαν να έχουν κάποιο είδος αποτελεσματικότητας.
Οι ερευνητές προσπαθούν, επίσης, να βρουν τρόπους για να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες του ιού να γίνει ανθεκτικός σε αυτές τις θεραπείες. Όταν χρησιμοποιείται μόνο ένα αντίσωμα, είναι πιθανό ο ιός να αναπτύξει μεταλλάξεις – για παράδειγμα, στη θέση που συνδέεται το αντίσωμα με την πρωτεΐνη του ιού, που θα του επιτρέπει να αποφύγει το αντίσωμα. Θεραπείες που συνδυάζουν πολλά αντισώματα, όπως της Regeneron που έλαβε ο Τραμπ, ίσως να μπορούν να μειώσουν την πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο, στοχεύοντας τον ιό με πολλαπλά αντισώματα που συνδέονται σε διαφορετικές πρωτεΐνες και θέσεις πάνω σε αυτές τις πρωτεΐνες του ιού.
Ωστόσο, υπάρχουν και σοβαρά μειονεκτήματα. Τα αντισώματα είναι δαπανηρά και δύσκολα να παρασκευαστούν και χορηγούνται σε σχετικά υψηλές δόσεις. Αρκετοί ερευνητές τόνισαν ότι τα 8 γραμμάρια αντισωμάτων (η υψηλότερη δοσολογία που δοκιμάστηκε σε κλινικές μελέτες), τα οποία έλαβε και ο πρόεδρος Τραμπ, είναι μια τεράστια δόση. Όπως τονίζουν, ακόμα κι αν μια τέτοια θεραπεία δουλεύει, σε δόση 8 γραμμαρίων θα ήταν απίστευτα ακριβή. Ακόμη και οι χαμηλότερες δόσεις που εξετάζονται θα είχαν πολύ υψηλό κόστος για ευρεία χρήση ως προληπτική θεραπεία.
Άλλοι ερευνητές εργάζονται για την ανάπτυξη μικρών μορίων που μοιάζουν με αντισώματα, τα οποία ονομάζονται «νανοσώματα» (nanobodies). Αυτά βασίζονται σε ένα είδος αντισώματος που παράγεται φυσικά από το ανοσοποιητικό σύστημα ορισμένων ειδών καμήλας, συμπεριλαμβανομένων των λάμα και των αλπακά. Τα νανοσώματα είναι ευκολότερα στην παραγωγή και συχνά μπορούν να παραχθούν και μέσα σε βακτήρια, τα οποία είναι πολύ φθηνότερα για ανάπτυξη και συντήρηση από ό,τι τα κύτταρα θηλαστικών που απαιτούνται για τη φυσιολογική παραγωγή αντισωμάτων. Πέρυσι, ο FDA ενέκρινε το πρώτο θεραπευτικό «νανόσωμα», που ονομάζεται caplacizumab, μια θεραπεία για μια σπάνια και σοβαρή αιματολογική νόσο, τη θρομβωτική θρομοβοπενική πορφύρα.
Ωστόσο, αυτή η τεχνολογία είναι ακόμα σχετικά νέα, και οι θεραπείες με νανοσώματα έναντι της COVID-19 βρίσκονται ακόμα σε πρωϊμότερο στάδιο ανάπτυξης σε σχέση με τα συμβατικά αντισώματα, όσον αφορά στην ένταξή τους στην κλινική πράξη. Μια ερευνητική ομάδα έχει απομονώσει από μια αλπακά ένα νανόσωμα έναντι μιας βασικής πρωτεΐνης του SARS-CoV-2 (της πρωτεΐνης-ακίδας συγκεκριμένα, με την οποία συνδέεται στα κύτταρα του ανθρώπου). Κατόπιν παρασκεύασαν το νανόσωμα και το τροποποίησαν στο εργαστήριο, ώστε να βελτιώσουν τη δραστικότητα, τη σταθερότητα και την πιθανότητα χορήγησης σε ανθρώπους. Παρόλα αυτά, δεν έχει δοκιμαστεί ακόμη σε ζώα.
Μερικοί ερευνητές ελπίζουν να αναπτύξουν νανοσώματα που μπορούν να χορηγηθούν με τη μορφή εισπνοής, προκειμένου να προστατεύσουν άμεσα τα βασικά σημεία της λοίμωξης από τον κορονοϊό: τη μύτη και τους πνεύμονες. Στη Σαγκάη της Κίνας, μία φαρμακευτική εταιρεία ανέπτυξε αρχικά εισπνεόμενα νανοσώματα για τη θεραπεία του άσθματος, αλλά τώρα έκανε στροφή στην ανάπτυξη νανοσωμάτων έναντι της COVID-19, αναζητώντας διεθνείς συνεργάτες για να διεξάγει τις απαραίτητες κλινικές δοκιμές. Ειδικοί σε αυτές θεραπείες ελπίζουν ότι η χορήγηση μέσω εισπνοής θα επιτρέψει σε αυτά τα νανοσώματα να είναι αποτελεσματικά σε πολύ χαμηλότερες δόσεις από αυτές που απαιτούνται για τα τυπικά αντισώματα, τα οποία χορηγούνται ενδοφλέβια ή υποδόρια και πρέπει να «ταξιδέψουν» μέσω της κυκλοφορίας αίματος στην τοποθεσία όπου βρίσκεται ο ιός. Έτσι, ορισμένοι αναφέρουν ότι θα μπορούσε ένα τέτοιο φάρμακο με εισπνεόμενα νανοσώματα να χρησιμοποιηθεί π.χ. ως προφυλακτικό σπρέι πριν κάποιος μπει στο αεροπλάνο.
Ρεαλιστικά μιλώντας, είμαστε ακόμα πολύ μακριά από τη χρήση τέτοιων νανοσωμάτων στην κλινική πρακτική. Ωστόσο, αρκετοί είναι οι ειδικοί που εκφράζουν συγκρατημένη αισιοδοξία.